Een foto van een jongetje, zittend op de grond tussen volwassenen in, met z’n hoofd rustend op één hand. Op een bepaalde manier voel ik me betrokken bij dat beeld. Hij is in gedachten verzonken. Zijn aandacht is gevangen door iets dat alleen hij ziet. In alle rust nieuwsgierig, zo zou ik zijn gemoedstoestand willen omschrijven. Een foto is aanleiding voor onderstaande beschouwing.
‘Spelenderwijs’ door het leven gaan. Een eigenschap, die bij mij wat op de achtergrond lijkt te raken. Met de vakantie in het vooruitzicht toch goed om die eigenschap weer wat op te poetsen. Gebruikmakend van een herinnering van 33 jaar geleden.
In 1986 schreef ik mijn scriptie: ‘Peuters op de video’ met als ondertitel ‘Spelenderwijs’. De ondertitel suggereert een gemakkelijk verlopen proces, maar dat was zeker niet het geval. Pas toen ik in alle rust mijn nieuwsgierigheid kon focussen, mede dankzij een goede begeleiding, kwam het eindproduct tot stand. Een resultaat, waarvan de examencommissie uiteindelijk zeer gecharmeerd was. Een onorthodoxe aanpak had ik gehanteerd, vertelde men mij, en ik kreeg, behalve een dikke voldoende, ook het advies om die manier van werken voor de toekomst te bewaren. Bij het zien van de foto moet ik daar aan terugdenken.
Bespiegeling
Beschouwend. En nieuwsgierig. Ik zie de peuter op de foto en denk terug aan de tijd van toen. Het was in het voorlaatste jaar van de opleiding Logopedie. Ik liep stage in het ‘Peuterpracticum’. Dat was een peuterdagopvang, binnen de muren van de logopedische opleiding in Eindhoven. Kinderen met een ‘normale’ ontwikkeling en kinderen met een (risico op een) afwijkende spraak- en taalontwikkeling werden er opgevangen. Wij, een viertal derdejaars studenten Logopedie, begeleidden de peuters en hun ouders. Tegelijkertijd konden we de praktijk ervaren van ‘echte’ taal- en spraakontwikkeling. Een duidelijke win-win-situatie.
Theorie en praktijk
Het jaar daarop was mijn scriptiejaar. Met de stage van een jaar eerder nog vers in het geheugen, had ik bedacht dat ik het leerproces van peuters in beeld wilde brengen. Ik wilde live situaties uit het Peuterpracticum vastleggen op video, en die beelden voor het (logopedische) nageslacht bewaren. Voorzien van ingesproken commentaar, dat gebaseerd was op een gedegen theoretische onderbouwing. Ik had tenslotte niet voor niets al drie jaar logopedische theorie achter de rug en meende daardoor wel zo’n beetje te weten hoe het allemaal zat. Al die theorie moest toch in de praktijk te vangen zijn, vond ik. Voortvarend ging ik alvast van start.
Ontdekkingen
Prachtige beelden kon ik zo vastleggen. Juist door de spontaniteit van de peuters en hun onbevangenheid werden het stuk voor stuk prachtige scenes. De peuters voelden zich op hun gemak en leken dagelijks nieuwe ontdekkingen te doen. Ik was onder de indruk van wat ik achteraf terugzag op de videobeelden. Ik zag interactie, vaak zonder woorden, omdat die woorden veelal nog ontbraken of niet begrepen werden. Ik zag – ondanks talige beperkingen – hele creatieve oplossingen in interactieve en speelse situaties. Acties die keer op keer herhaald werden, maar goed beschouwd elke keer waardevol bleken, omdat ze telkens met zoveel plezier gepaard gingen. En door hele kleine variaties vaak nieuwe ervaringen met zich mee brachten.
Bomen en bos
Het leek allemaal zo voor de hand liggend en vanzelfsprekend, de ontwikkeling die ik zag. Maar juist daardoor liep ik vast in mijn scriptie. Want bij de beelden hoorde toch echt een theoretische onderbouwing. Er waren echter zoveel aspecten te beschrijven, er was zoveel theorie, met zoveel verbindingen en dwarsverbanden tussen theorie en praktijk, dat ik de beelden wel zag maar niet meer hoe die zich verhielden tot de ontwikkelingstheorieën. Ik probeerde verschillende invalshoeken maar niets kwam in de buurt van wat ik eigenlijk duidelijk wilde maken in mijn scriptie. Een frustrerende tijd voor een afstuderend student…
De ommekeer kwam, toen ik merkte dat mijn ‘struggle’ om mijn scriptie ‘verder te ontwikkelen’ vergelijkbaar was met de ‘struggle’ van peuters op het gebied van taal- en spraakontwikkeling. Ik besefte dat mijn leerproces om te komen tot het einddoel ‘scriptie’ analoog verliep aan het proces van taalverwerving van peuters. Of, in een nog breder verband, overeenkwam met de ontwikkeling van peuters in het algemeen. Dat was een eye-opener, waarvan ik vandaag de dag nog steeds de vruchten pluk.
Het kind in mij…
Beschouwend, en vanuit rust nieuwsgierig kunnen zijn. Spontaan en onbevangen het leven tegemoet treden. Ontdekken dat vanuit een speels gemak, gedragen door vertrouwen, uitdagingen kunnen worden aangegaan. Ervaren dat het in het leven herhaaldelijk tegen zit, maar dat het elke keer toch de moeite waard blijkt als die drempels overwonnen worden. Plezier en ervaring voeden het vertrouwen op een goede afloop en houden tegelijkertijd de nieuwsgierigheid levend. In de beelden van de peuters zag ik destijds heel duidelijk mezelf. Nu, 33 jaar later, zie ik het terug in de foto van het zittende ventje. Ik kijk naar de foto en ervaar het kind in mij, dat nog steeds de wereld ontdekt.
Levensboot
Kijkend naar de wereld
Van klein naar immens groot
Zó drijvend op het leven
Steeds gaat er weer een boot
De vrijheid evenaren
Die ‘t kind in mij me bood
Dat in het nú ervaren
En léven naar de dood
De opening van de expositie was om 17.00 uur. Ik was op tijd, nèt voor een gigantische regenbui losbarstte. Leo stond vlak bij de ingang en vanaf het eerste moment voelde het goed om hem daar te treffen. Veertig jaar blijkt dan ineens gewoon een getal. We hebben herinneringen opgehaald en gedeeld. We hebben er op geproost, terwijl Leo ondertussen herhaaldelijk gasten begroette, die hij vaak ook al jaren niet meer had gezien.
Geert van den Munckhof 