Wie het weet mag het zeggen. Dit zinnetje komt spontaan in me op. Misschien omdat ik zojuist het boek ‘Filosofen van deze tijd’ aan de kant heb gelegd, om even wat indrukken van me af te schrijven. Het zinnetje stuitert door mijn hoofd en komt botsend tot stilstand bij een ander zinnetje: Wat je zegt ben je zelf. Twee korte zinnetjes als vertrekpunt.
Wie het weet mag het zeggen. Het boek -ik ben er voor twee derde doorheen- behandelt de dertig belangrijkste filosofen van de laatste halve eeuw. Spraakmakende stromingen en thema’s van de afgelopen decennia komen aan bod, gepresenteerd door een keur aan specialisten. Zij weten het en mogen het dus zeggen. Dat is weliswaar een aanname, maar wèl een waarmee ik kan leven. Ik ben tenslotte zelf begonnen aan het boek.
Bij het lezen valt het me op. Filosofen zeggen slimme dingen maar blinken ook uit in het bestrijden van elkaars mening. Vaak haalt de ene filosoof de andere aan om diens ongelijk aan te tonen. Wat is dat toch, vraag ik me af, dat mensen het blijkbaar nodig hebben om zich tegen elkaar af te zetten? Als zelfs filosofen -waarvan ik veronderstel dat ze goed nadenken- vaak al geen andere mening naast die van zichzelf dulden, wat zegt dat over ons, gewone stervelingen en minder geoefende denkers? Wat zegt dat over het oplossen van de onverdraagzaamheid en ellende die wij hedentendage over elkaar en de wereld uitstorten?
Wie het weet mag het zeggen. Bij één van de filosofen, Michel Foucault, kwam ik gisteren een indrukwekkende, ietwat cynische zin tegen. Ik heb er nog een paar keer aan moeten denken vannacht en zojuist maar besloten om die te delen: ‘Ongetwijfeld is het belangrijkste objectief momenteel niet om te ontdekken wat wij zijn, maar om te weigeren wat wij zijn.’ Foucault besluit met deze zin zijn analyse over individualisering en subjectivering en roept daarmee op tot anders denken. Ik vind dat mooi.
Anders denken. Niet ‘ikke, ikke, ikke’ met de nadruk op het ontdekken wat ík vind of wil. Belangrijker is misschien de constatering dát je zo bent en dan heel bewust te weigeren om zo te zijn. Weigeren en anders denken. Anders doen. Mét anderen die ook niet klakkeloos het eigenbelang voorop stellen. Hoe mooi zou dat zijn? En meteen ook hoe onwerkelijk. Want dat andere korte zinnetje vraagt om aandacht: Wat je zegt ben je zelf. Als dat voor mij geldt, waarom zou het dan ook niet voor iedereen gelden?
Geeft dat hoop of juist niet? Wat ik zeg, ben ik zelf. Maar misschien moet ik wel weigeren zo te zijn? Wie het weet mag het zeggen!
Geert van den Munckhof 