Onverschilligheid…

Over iets meer dan een uur zijn de meesten van ons twee minuten stil. Dodenherdenking, samengebald in twee minuten zwijgzaamheid. Stil zijn en er bij stil staan dat vrijheid en vrede niet vanzelfsprekend zijn. Dit jaar en volgend jaar is het 75 jaar geleden dat Nederland in zijn geheel bevrijd werd. 2019 is ook het jaar dat het algemeen kiesrecht 100 jaar bestaat. Ook daar is strijd voor gevoerd, met name door arbeiders en vrouwen.

Ik haal die informatie uit de jaarthematekst van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, dit jaar geschreven door tweede kamer voorzitter Khadija Arib. De titel van haar tekst: ‘Democratie komt met een verantwoordelijkheid’. Haar verhaal begint heel indringend met de beschrijving van een foto die gemaakt is op een warme zomerdag, om precies te zijn op 20 juni 1943.

Op de foto zie je honderden joden op het Olympiaplein in Amsterdam. Ze waren verplicht om zich daar te melden, zonder echt te weten waarom. Gekleed in dikke jassen, droegen ze zoveel mogelijk van hun eigendommen met zich mee. Hun gezichten stonden bezorgd, onwetend wat de toekomst hen zou brengen. Tegelijkertijd, beschrijft Arib, wordt er op een sportveld dichtbij gewoon doorgespeeld. De wachtende Joden konden dat zien en horen. Of de spelers op dat veld de wachtende Joden ook gezien hebben?

Arib haalt Elie Wiesel aan. Als overlever van Auschwitz heeft hij veel geschreven over het gevaar dat schuilt in zwijgen en wegkijken. Hij schrijft: ‘Het tegenovergestelde van liefde is niet haat, maar onverschilligheid. En het tegenovergestelde van vrede is onverschilligheid jegens zowel vrede als oorlog.’
Twee minuten stilte is eigenlijk veel te weinig om de impact van die wijsheid te doorgronden.

Want het mag dan wel 75 jaar geleden zijn dat we bevrijd zijn, maar zwijgen en wegkijken doen we nog steeds. De onverschilligheid die hoogtij viert, biedt juist aan extremen alle ruimte. Daarom raakte het schrijven van Arib me zo. Met name het indrukwekkende begin van haar verhaal met de beschrijving van een situatie, 76 jaar geleden. Een voorbeeld in de geschiedenis waarvan we de herinneirng levend willen houden. Onder andere door elk jaar op 4 mei twee minuten stil te zijn met elkaar. Maar is dat genoeg?

Arib sluit haar verhaal krachtig af. Ze spreekt een wens uit voor onze democratie en onze vrije, open samenleving. Ik citeer: ‘Dat we er heel bewust onderdeel van zijn. Dat we niet wegkijken, niet onverschillig zijn, nooit meer wennen aan een beeld van een groep mensen -ondanks de felle zomerzon in dikke truien en jassen- met de angst op hun gezicht, wachtend op deportatie’.

4 en 5 mei. Ik lees haar verhaal. Ik ben straks twee minuten stil en weet dat het morgen bevrijdingsdag is. Een dag, waarop er helemaal niet zo ver van ons af, nog steeds groepen mensen staan, in dikke truien en jassen. En wij zien ze wel, maar blijven daar over het algemeen vrij onverschillig onder. Juist daardoor bieden we de extremen opnieuw een podium.

Twee minuten stil. Straks ook op het Moulin Blues Festival, waar ik op dit moment aanwezig ben. Niet live in de studio aanwezig dus, maar ik wilde dit verhaal wel hardop naar u uitspreken en heb het daarom afgelopen donderdagmiddag al opgenomen. Omdat stilte niet ten alle tijde vanzelfsprekend is. Net zo min als onverschilligheid.

Column uitgesproken op 4 mei 2019. Voorafgegaan door ‘Walk Away’ van Tom Waits en afgesloten met ‘Ze zijn terug’ van de Jazzpolitie. Column start op 2:44 (tot 7:10)