Diplomatieke horoscoop

Het lukt elke zaterdag weer. Een zin uit de krant halen die opvalt door het verhaal dat er achter verscholen gaat. Een verhaal dat je pas ontdekt als je de zin nog een keer goed leest. Neem de subtitel van de column ‘Horoscoop’ van Hanna Bervoets. ‘Voor iedereen die is geboren tussen 1 januari en 31 december’ staat er tussen haakjes in kleine letters onder. Omdat ik vanuit het sterrenbeeld ‘Stier’ denk, kijk ik nog eens goed naar de genoemde data. En dan zie ik dat Hanna met haar data-interval iederéén aanspreekt.

Dat is verrassend omdat ik het woord ‘horoscoop’ niet meteen met ‘iedereen’ associeer. Astrologisch bepaald denk je aan één-twaalfde van de goedgelovige mensheid. Stieren, Rammen, Boogschutters, Tweelingen, Maagden enzovoorts, allemaal bepaald door een geboortedag tussen datum x en datum y. De stand van de sterren en de planeten tóen bepalen hoe je nú in het leven staat. Ongelooflijk. En nóg ongelofelijker is dat hetzelfde twaalfde deel van de horoscooplezende mensheid zichzelf herkent in de dagelijkse beschrijvingen van het eigen sterrenbeeld.

De Amerikaanse psycholoog Forer omschreef in 1948 dat fenomeen al heel treffend in wat sindsdien het Forer-effect genoemd wordt: Mensen zijn geneigd zich onmiddelijk te herkennen in vage en algemene beschrijvingen, die ze dan zien als typerend voor hun unieke persoonlijkheid. Hanna Bervoets gebruikt dat effect in haar ‘Horoscoop’-column door de lezer daarin als uniek en anders te beschrijven, terwijl die lezer in werkelijkheid net zo blijkt te zijn als iedereen. Want wie is er niet jarig tussen 1 januari en 31 december?

Iemand die denkt dat hij uniek is, is niet anders dan iedereen die dat ook denkt. Dat schept een band, toch? Maar het wordt lastig wanneer je dat niet in de gaten hebt. Want dat is wat mij ook triggerde in de titel. Behalve de verrassing ook het gevoel op het verkeerde been te zijn gezet. Ik veronderstelde heel even iets dat er niet was. Ik dacht als ‘stier’ en dus in dit geval op één-twaalfde van de werkelijkheid. Er was méér maar ik zag het in eerste instantie niet. In dat gegeven ligt een ander deel van het verhaal verscholen.

Iets te bekrompen zien en je daar niet van bewust zijn. Of te weinig informatie hebben, dat niet weten, en toch je mening al klaar hebben. Niet twijfelen over iets dat je niet zeker weet. Dat is verontrustend en zet aan het denken. Een voorbeeld: Rusland verklaart Nederland bijna de oorlog en dan lees ik vandaag in de krant dat we dat met een korreltje zout kunnen nemen omdat de beide ministers van buitenlandse zaken elkaars voorkeur voor whisky en wodka delen. Eh, ja? Is dat kennis waarmee vervolgens ook kindermishandeling diplomatiek kan worden gebagatelliseerd? We proosten het dus af?

Slechts een mening die echter waarheid is voor hen die er in geloven. Ook al weten we maar de helft. Dat maakt het er allemaal niet gemakkelijker op. Vorige week woensdag werden er 50.000 handtekeningen aangeboden aan de Tweede kamer, tégen de invoering van een nieuwe Jeugdwet. Een dag eerder kreeg de kamer een petitie aangeboden, waarin stellig vóór diezelfde Jeugdwet werd gepleit. Er van uitgaande dat allebei de indieners hun petitie als representatief beschouwen zijn we dus ook hier eigenlijk met z’n allen voor én tegen.

Als ik de feiten niet precies ken, kan ‘ja’ en ‘nee’ allebei zomaar waar zijn. Fiftyfifty. Dat is ook zes-twaalfde deel. Hoeveel ministers hebben we eigenlijk? U denkt nu twaalf? Nee, het zijn er dertien en dat is maar goed ook. Want bijgeloof moet je niet te serieus nemen. Net zo min als je eigen horoscoop.

Ik kan me dus wel vinden in één horoscoop voor iedereen die geboren is tussen 1 januari en 31 december. Want dat scheelt élf keer een hele hoop algemeenheden en onzin, zou je kunnen zeggen. Maar misschien zie ik dat verkeerd? Omdat voor het sterrenbeeld Tweelingen Mars in het tweede huis van Venus staat? Zou zomaar kunnen… Vashe zdorovie! Volgens de Russen betekent dat geen proost. Terwijl ’n kind slaan niet automatisch betekent dat je diens tweelingzus of oudere broertje ook mept. Dat er mensen zijn die dat niet meteen willen inzien… Zo ondiplomatiek. Ongelooflijk.