de zekerheid van zon en wind
van wolken en van regen
dat zou heel troostrijk kunnen zijn
en toch valt dat soms tegen
een veulen voor me in de wei
graast spriet voor spriet zich naar me toe
zo nu en dan kijkt het naar mij
ik ben dus hier maar weet niet hoe
toch streelt de wind zacht mijn gezicht
heel licht, zonder te vragen
ik doe mijn ogen even dicht
soms heb je van die dagen
Het is half een, dinsdag op woensdag. Ik kom net thuis en het eerste bericht dat Facebook me voorschotelt, is een bericht van Ruud Lenssen: ‘Afgelopen weekend is pap gestorven. Sterk als je was heb je na het breken van je heup nog twee weken gestreden. Nu is het goed en heb je rust. Pap, je leeft voort in onze harten en middels de film blijven we jouw verhaal vertellen’.
Die film is ‘Wei’. Gezien tijdens de Limburgse première. Ruud’s bericht raakt me, omdat ik zijn vader, Jac, in de tuin van Hof te Berkel een tijd geleden nog heb zien wandelen. Hij schuifelde door de tuin en leek één met de planten waar hij langs liep. Eén met alle andere obstakels die op zijn pad kwamen en die hij stuk voor stuk met zijn handen aanraakte. In een tuin die ronde na ronde elke keer toch weer nieuw was. Zo geconcentreerd elk detail bijna liefdevol dichterbij halend, alsof hij continu opnieuw probeerde te begrijpen wat hij niet meer kon vatten. Telkens opnieuw beginnen bij de kern. Steeds weer. Je niet gewonnen willen geven, terwijl je niet meer weet waarvan je verliest…
De foto die Ruud bij het bericht heeft geplaatst, herken ik van de film. Het is het beeld van de eindscène, die destijds bij de premiére zoveel indruk op me maakte. Een toonbeeld van liefde, even ontsnapt aan de kille eenzijdigheid van de dementie. Er waren tijdens de film al momenten die me emotioneel raakten, maar die eindscene -volgens mij na de aftiteling- was zo ontwapenend en tegelijk zo veelzeggend, dat ik brak en mijn tranen de vrije loop liet. De woorden van Ruud daarna, en de gezamenlijk gedeelde emoties met het publiek raakten een universele snaar.
Dat was toen. Ik zie nu dat het 14 uur geleden is dat Ruud het overlijden van zijn vader heeft gemeld. Zijn bericht raakt me en ik voel de behoefte om er uitgebreider op te reageren, dan alleen het bedroefde gezichtje op Facebook. Misschien omdat ik bij de Limburgse première van Wei mocht zijn, en omdat ik op de een of andere manier het gevoel heb dat Ruud met ‘de goede dingen bezig is’. Maar vooral ook omdat ik Ruud’s vader, zoals gezegd, een tijd geleden in de tuin van Hof te Berkel nog heb gezien.
Onlangs mocht ik muziek maken met mijn buikorgel, en daarbij zingen in de tuin van de gesloten afdeling van Hof te Berkel. Tijdens mijn optreden liep Ruud’s vader daar. Ik herkende hem, van de film en omdat ik via Ruud’s facebookpagina de ontwikkelingen rondom zijn vader was blijven volgen. Ik wist dat hij een definitieve plek in Hof te Berkel had gekregen. Toen ik hem in de tuin zag, herinnerde ik me beelden uit de documentaire. Eén indrukwekkende scène met name. Zijn eerste bezoek aan een begeleid wonen project in Wellerlooi.
Alle facetten van onmacht kwamen in beeld. De pijn van het afscheid van het leven zoals het was. Voor zowel Ruud’s vader als voor Ruud en de overige familieleden. Op het moment van uit de auto stappen werd pijnlijk zichtbaar hoe confronterend het voor iedereen was. Zijn weigering in eerste instantie om überhaupt over de drempel te willen stappen naar een wereld die hem weer een stap verder af zou brengen van waar zijn gevoel op dat moment aangaf te willen zijn. En de noodzaak van de familie om hem daar toch uit liefde naar toe te begeleiden.
Wij zaten in de bioscoop en keken er naar. We zagen zijn wei en hoe die veranderde. Een krachtigere metafoor is niet denkbaar. Ja, misschien één. De poster van de documentaire, waarin Jac’s gezicht langzaam verwaait in de vervagende bladeren van een boom. De poster visualiseert letterlijk en figuurlijk de plek en de ervaring van eenieder die het aangaat. En nu, bij benadering 14 uur geleden, heeft de wind de wei definitief verlost van de zoekende ogen van Jac. Of misschien juist niet…
‘Afgelopen weekend is pap gestorven’, schrijft Ruud. De afstand tot zijn vader lijkt nu misschien nog groter dan waar de dementie al toe leidde. En toch. De pluk gras die Jac in ‘Wei’, in zijn wei, alsmaar vast bleef houden, laat de verbondenheid zien met de wereld die hij in stand wilde houden. Ondanks de dementie. Datzelfde beeld herkende ik in zijn wandeltocht door de tuin van Hof te Berkel, waar hij elke bloem en plant met aandacht aanraakte en even vast wilde houden. Mogelijk zonder besef, maar de essentie in volle concentratie keer op keer weer rakend.
De essentie namelijk, dat je ondanks een groeiende afstand tot de wereld, tot op het einde blijft zoeken naar de nabijheid van een allesomvattende liefde. Niet de bestemming maar de reis zelf, is belangrijk. Al loopt die honderd keer langs hetzelfde pad. Telkens is wat telt, hetgeen er toe doet. Wat telt, is wat je met aandacht doet. In opperste concentratie veranderde herhaaldelijk Jac’s wei. Om uiteindelijk uit te komen in een wereld waarin hij nu hopelijk vertoeft en niet meer hoeft te zoeken. Via alle plaatsen waar hij verbleef en alsmaar bleef zoeken, dit weekend geland in een wei, waar hij het gras in zijn hand met een gerust hart kan afgeven aan gevleugelde paarden.
‘Wei’ is de titel van de documentaire van Ruud Lenssen. Slechts drie letters, net zoals het woord ‘wij’ uit drie letters bestaat. Maar wat kun je met drie letters heel veel zeggen. Ik was, samen met Thea, aanwezig bij de Limburgse première, zondag 22 december jl., in de schouwburg van Venlo. Uitverkocht. Terecht. Maar de komende tijd nog heel vaak te zien. Een aanrader!
Ruud’s ‘wei’ is in z’n meest letterlijke betekenis de wei van zijn vader Jac. De wei is Jac’s plekje, mooi gelegen ergens in het buitengebied. Het is de plaats waar Jac jarenlang dagelijks liefdevol zijn pony’s verzorgt en z’n kippen voert. Het is de plek die in al die jaren een deel van hemzelf is geworden. Een plek waar hij thuis is. Waar hij bij wijze van spreken elke grasspriet kent en aan de eieren kan zien van welke kip ze afkomstig zijn. Dat was toen…
Vóór aanvang van de film, heet Ruud ons allemaal welkom. Een bonte mengeling van familie, vrienden en bekenden. Donateurs, sponsoren en mensen die namens verschillende organisaties komen. Samen hebben zij met name in financiële zin bijgedragen aan de totstandkoming van de film. Je zou al die mensen kunnen samenvatten onder de term ‘wij’ en in zekere zin spreekt Ruud ons ook zo toe. Hij vraagt ons of we na afloop van de film nog even willen blijven zitten. Hij wil dan namelijk nog wat mensen bedanken. De film laat een persoonlijk familieverhaal zien, vervolgt hij, waarvan de beelden bij hem, bij zijn zus Susanne en bij zijn moeder Ria nog steeds emoties oproepen. We mogen huilen bij de beelden, vertelt Ruud, en we mogen lachen, want ‘die twee emoties liggen soms heel dicht bij elkaar’…
En hij heeft gelijk. Bij sommige scenes wordt er gelachen. Bij andere scenes prikken de tranen achter de ogen. De kracht van de film zit wat mij betreft in de rauwe waarheid die zo vaak niet verteld wordt, omdat die zich veelal binnenskamers afspeelt. Het is indrukwekkend hoe Ruud die muren geslecht heeft. Hoe hij ongetwijfeld bij het filmen van zijn vader elke keer opnieuw grenzen heeft moeten verleggen. Net als zijn moeder en zijn zus. En grensverleggend is heel zeker Jac, de hoofdpersoon van de film. Alleen was bij hem de vasculaire dementie de reden dat er elke keer ongewild opnieuw een grens werd verlegd…
Dat proces, dat langzaam begint met het vervagen van herinneringen, en uiteindelijk uitmondt in het verlies van alles wat je dierbaar is, dat proces heeft Ruud zichtbaar gemaakt. Vooral door de beelden te laten spreken, maar zeker ook door het zijn vader te laten vertellen. Letterlijk en pijnlijk trefzeker vastgelegd in woord en gebaar. Jac vertelt het aan hem op alle momenten achter en soms zelfs vóór de camera. Jac vertelt het aan zijn vrouw en aan zijn dochter, Ruud’s zus Susanne. En zij op hun beurt vertellen het aan elkaar en daarna weer aan Jac. Voor wie het steeds onbegrijpelijker wordt en die het steeds minder kan verwoorden aan hen die hij zo liefhad..
‘Ik heb de stek hier zelf in de grond gestoken. En nu staat er deze boom’. Trots staat Jac bij een forse boom in zijn wei en kijkt ons aan. Ruud vraagt hoe lang dat geleden is en Jac denkt na… ‘Ik heb de stek zelf in de grond gestoken’ is zijn antwoord en hij loopt verder. Op de filmposters en -flyers is het gezicht van Jac verweven met een boom, waarvan langzaamaan de bladeren verwaaien in de wind. Treffender is het proces van geestelijke aftakeling niet weer te geven. Een emotioneel beeld dat recht doet aan de film.
Tranen dus. Bij mij vooral ook aan het eind van de film, waar ik Ruud samen met zijn vader de beelden zie bekijken, die wij met z’n allen net gezien hebben. Ruud en Jac kijken naar zichzelf. Op de cameramonitor, schat ik in, met het effect alsof ze met z’n beiden ook naar ons in de zaal kijken. Ik hoor Ruud tegen z’n vader zeggen: ‘Kijk, dat zijn wij! Zie je het, Pap? Lijken we ook op elkaar?’. Er verschijnt een glimlach op Jac z’n gezicht. ‘Zo kan ik altijd naar je kijken, ook als je er niet meer bent’. Misschien niet helemaal begrepen door Jac, op dat moment, maar de liefde in zijn ogen spreekt boekdelen.
Op de kleine filmflyer die ik in de foyer vindt, zie ik dat Ria over de schouder van Jac mee wandelt door de wei, die zijn leven was. Ruud’s documentaire ‘Wei’ zorgt ervoor dat ‘wij’ mochten mee wandelen. Dank daarvoor aan Ruud en aan iedereen die hij op het eind van de film ook nog bedankte. Wij bleven er graag voor zitten, maar gingen uiteindelijk toch met z’n allen staan voor een minutenlang applaus. Verdiend. Wij voor ‘Wei’. En in zekere zin ook voor onszelf, omdat een ieder van ons mogelijk ooit een eigen ‘wei’ moet inleveren. Applaus voor hen die wij dan als mantelzorger mogen begroeten. Mensen zoals Ria. Zoals Ruud. Zoals Susanne. Zoals wij… ‘Kijk, dat zijn wij! Zie je het…’
Geert van den Munckhof 