Tag: troost

Sporen van herinnering…

Ondertussen is het al meer dan drie jaar geleden. Mijn zus Trudy was een van de eerste gasten in Hospice Doevenbos. Ik herinner me dat we vanuit haar kamer samen naar buiten keken, naar de kastanjebomen in de tuin. Het was mei en het gras rondom de bomen was nog maar net ingezaaid. Een groene waas scheen over het donkere zand. Het regende licht die dag. Trudy zag het omdat de regen de rode stenen van het tuinpad wat feller deden opkleuren.

Haar gezondheid ging in een paar dagen snel achteruit. Haar verblijf in het Hospice duurde maar twee dagen. Twee dagen waarin ze zich liefdevol verzorgd wist en waar ze uiteindelijk, in het bijzijn van een broer en een zus, in alle rust is ingeslapen. We hebben haar afscheidsdienst verzorgd op de manier die ze zelf had aangegeven. Ongeveer een jaar later hebben we haar as uitgestrooid op een plek die ze ook nog zelf had uitgezocht. Tussen kastanjebomen en dichtbij een bospad. Vlakbij een houten picknicktafel  en een grote waterpartij. Ik kom daar sindsdien met zekere regelmaat. 

Vorige week nog was ik er, om inspiratie op te doen voor het verhaal dat ik u nu aan het vertellen ben. Het was de eerste plek waar ik aan dacht, toen ik van de themawoorden ‘bomen’, ‘bladeren’ en ‘loslaten’ hoorde. Zeker in deze tijd van het jaar, waarin de herfst prachtige kleuren geeft aan bomen en aan losgelaten bladeren. Het is de tijd van korter wordende dagen in een zo nu en dan mistige sfeer van verval en troosteloosheid. Maar het is zeker ook de tijd van een onmisbare voorbereiding op nieuw leven. In elk vallend blad schuilt een nieuwe belofte.

En ze liggen overal. De gevallen bladeren. In alle herfstkleuren die de natuur in petto heeft. Bruin, rood, geel. En vaak nog met een waas van zomergroen. Soms waait een blad wat verder weg om even verderop neer te komen in het donkere zand. Op de uitstrooiplek van Trudy hetzelfde beeld. Gevallen bladeren, waar je ook maar keek. Samen legden ze een deken over de donkere aarde, die in drie jaar tijd ongetwijfeld één was geworden met de as die we toen hadden uitgestrooid.

Mijn oog viel op een groepje van drie paddestoelen tussen de bladeren. Een teken van nieuw leven, bedacht ik me, gevoed door eerder gevallen bladeren in een symbiose met de aarde daaronder. Even verderop stonden er nog meer. Ze groeiden in groepjes en soms stond er een alleen. Grote, kleine, rechtop, schuin. Er was er één, die zo ver achterover gebogen stond, dat je de mooie regelmatige onderkant kon zien. De sporen waren te tellen. En op dat moment voelde ik de verbinding met waar ik voor naar deze plek gekomen was. De sporen van de paddestoel waren in één keer ook de sporen van een levende herinnering aan Trudy. Een mooi moment. 

Drie jaar geleden moesten we afscheid van haar nemen, maar in die ene tel leek het alsof ze even gedag zei… via de sporen van de paddestoel. Ik weet, het was misschien vooral mijn eigen interpretatie van dat moment, maar toch was daardoor de herinnering aan haar even heel levend. Het voelde fijn om in de sporen van de paddestoel ook sporen van haar terug te zien. Levende sporen van herinnering. Groeiend in de kleuren van de herfst.

Ik wens u allen toe dat u op uw eigen manier de kleurrijke sporen van de herinnering aan uw dierbaren vindt, in de tijd die gaat komen. In het begin zijn die herinneringen mogelijk door het droevige afscheid nog wat troosteloos grijs, maar hopelijk worden ze al snel mooier van kleur. En of het dan herfst, lente, zomer of winter is, in gedachten kan, op die manier bekeken, een afscheid op elk moment, een kleurrijk weerzien zijn.

Vinden…

Gedeelde beleving die zinnen verzet
Middels woorden die raken, in tranen gebed

Leven en dood in een vreedzaam ballet
Laten zout zoeter smaken, in een innig duet

Verbindt zo akkoorden tot refrein en couplet
En dan vind je de woorden, in tranen gebed

(foto’s: Noah Silliman – website Unsplash)

Gedicht geplaatst bij column, gemaakt voor de website Vive-Levenskunst

Klik hier voor column

Troostwoorden…

Een verhaal schrijven over een afscheidsdienst waar ik bij aanwezig ben. Dat doe ik zo nu en dan. Zeker wanneer het overlijdensbericht me raakt en ik de overledene of een van de nabestaanden ken. Waar vaak vooraf en tijdens zo’n dienst condoleances worden uitgesproken, merk ik dat ik de indrukken graag achteraf pas, in alle rust en vol respect, op papier wil zetten. Als een verhaal van troost voor de nabestaanden. Maar ook een verhaal voor mezelf. Woorden van medeleven, omdat ik het afscheid mocht mee-beleven.

Het verdriet tijdens zo’n dienst raakt de aanwezigen en raakt mij. De emoties zijn hoorbaar, zichtbaar en voelbaar. De gesproken woorden, heel persoonlijk gericht aan de dierbare overledene, belichten tegelijk een universele kant van ieders bestaan. Er is herkenning. Echtheid. Ontroering. Het verdriet dat in een ieder van ons verborgen ligt, wordt er even door aangeraakt en komt aan de oppervlakte. Het uit zich in vloeibare erkenning van de eindigheid. Even. En dan gaan we weer door.

Want juist dat verdriet gaat vaak gepaard met een ode aan het leven in al zijn facetten. Dan wordt het een allesomvattende mix van emoties, die louterend werkt. Die kracht geeft om door te gaan. Die na storm en regen weer zon en warme wind laat voelen. Die ook laat zien dat het allemaal tijdgebonden is, waardoor vreugde en verdriet elkaar voortdurend zullen blijven afwisselen. Meestal onverwacht en zonder enige regelmaat, maar met de zekerheid van het moment.

Die momenten in een dienst zijn daarom zo waardevol. Leven staat nergens dichter bij de dood dan daar, bij het afscheid. Waar de een gaat, daar komen de anderen. Ze laven zich aan de herinneringen en zetten daarmee het leven voort. Het afscheid is onherroepelijk ook een welkom aan alles wat daarna komt. En daar woorden aan mogen geven, voelt als een eerbetoon aan het leven. Aan het leven van degene die er niet meer is. Een leven, dat vanaf dat moment onderdeel wordt van het leven van hen die er nog wel zijn.

Telkens weer. Steeds opnieuw. Woord voor woord.

Gedeelde beleving die zinnen verzet
Middels woorden die raken, in tranen gebed

Leven en dood in een vreedzaam ballet
Laten zout zoeter smaken, in een innig duet

Verbindt zo akkoorden, tot refrein en couplet
En dan vind je de woorden, in tranen gebed

Mart

Van een afstand zag ik hem al zitten. Op het stenen trapje voor zijn café. Het was zondagavond, zo omstreeks acht uur. Ik weet niet of hij zijn café al open had. Normaalgesproken wel, op zondagavond. Dan stond hij met Marij achter de bar. Normaalgesproken. Maar alles was niet meer normaal. Alles was anders geworden. Zijn dochter was onlangs op haar vakantieadres overleden.

Ik zag dat hij in gedachten verzonken was. Hij keek in het niets en tegelijk in de richting van waar ik vandaan kwam fietsen. Ik denk dat hij vanaf zijn plek de toren van de Lambertuskerk kon zien. Pas in het voorbijgaan merkte hij me op en reageerde op mijn ingetogen opgestoken hand en mijn ‘hallo’. ‘Ha’.. Een korte reactie en een knikje kwam er terug van zijn kant en toen waren we elkaar ook al weer voorbij.

Fietsend probeerde ik me een voorstelling te maken van de pijn en het verdriet dat hem was overkomen. Opgeteld bij het verdriet van de man van zijn dochter. Misschien dacht hij op dat trapje wel aan zijn kleinkind, dat vanaf dat verschrikkelijke moment zonder moeder verder moest, maar daar waarschijnlijk op die jonge leeftijd nog geen enkel besef van had.

Het lukte niet. Het beeld van Mart, die buiten op het trapje voor zich uit staarde, terwijl binnen in zijn café het leven straks weer gewoon door ging. Het was een contrast dat me weliswaar diep raakte, maar van de pijn die er achter schuilging, daar kon ik me geen voorstelling van maken. Dat kon waarschijnlijk alleen hij op dat moment.

Misschien wel door het leven in zijn café even achter zich te laten.  Te gaan zitten op het trapje voor de ingang. Omhoog te kijken, nog óver de kerktoren heen. Lang genoeg om daarna weer naar binnen te gaan. Om het leven te leven. Voor zijn dochter. Zijn kleindochter. En voor zijn vaste klanten, die begrepen waarom hij even buiten zat, maar daar die avond mogelijk geen woorden voor hadden.

Deze woorden zijn voor hem. En voor hen die ze herkennen.

 

Regenboog

Aan het eind ervan staat die. Aan het eind van de regenboog. De pot met het goud. Volgens Ierse overlevering daar bewaard op een voor mensen onbereikbare plek. Ooit zag ik een foto die was gemaakt op de dag van de begrafenis van een dierbare. Op de foto was de regenboog goed te zien. Alle kleuren, van rood tot het bijna onzichtbare ultraviolet. De fotograaf was een van de nabestaanden die duidelijk troost vond in het natuurverschijnsel. Alsof het zo moest zijn op die speciale dag.

Mooie gedachte vond ik dat. Om meer dan een reden. Vaak is het de aanwezigheid van de zon die op speciale dagen toegeschreven wordt aan hogere machten. Maar een regenboog als weerverschijnsel markeert ook mooie momenten. En feitelijk kunnen ze niet zonder elkaar, de regenboog en de zon. Die symboliek, dat vind ik mooi. Een regenboog is er, bij de gratie van zon en regen. Het verband ligt voor de hand.

Tik op Google regenboog in, en je vindt er duizenden. De een nog indrukwekkender dan de andere. De allermooiste vind ik die, die een begin en een eind hebben. Het schijnt dat de regenbogen het grootst zijn wanneer de zon het laagst staat. In de late middaguren dus, bij zon en regen, dan heb je de meeste kans op zo’n regenboog. Ik vermoed dat de foto die ik ooit zag ook in de late middag is gemaakt. Een prachtig plaatje, maar ik kan het niet meer terug vinden.

De foto van de uitvaart van Harry Mulish, in 2010, die laat Google me wel zien. Een mooi voorbeeld hoe indrukwekkend de combinatie regenboog en uitvaart is. Het moet de nabestaanden zeer hebben aangesproken dat in zekere zin die dag een kleurrijk pad naar de hemel werd getoond. Een pad naar een plek, op het eind van die regenboog, die onbereikbaar is voor ons mensen. In gedachten is de overledene daar waar de pot met goud staat. Je zou zelfs zijn of haar leven in symbolische zin als de pot met goud kunnen zien. Dat geeft troost. En meer dan dat.

Een regenboog met een begin en een eind, heeft in feite twee plekken waar de pot met goud kan staan. Je zou kunnen zeggen dat het er maar net aan ligt waar de uitvaartdienst gehouden wordt. Volgens overlevering ligt de onbereikbare plek weliswaar altijd aan de andere kant van waar jij staat, maar tegelijk kan het zomaar zijn dat aan dat einde een andere droevige familie haar overledene de laatste eer bewijst. Voor hen is waar jij staat het einde van de regenboog. In de wereld waar onze overledenen hopelijk vertoeven, is tijd en afstand geen item meer. Daar is hier. En hier is daar.

Het einde is tegelijk weer een begin. De regenboog laat de weg zien. De gouden herinnering aan hen die er niet meer zijn ligt niet op een voor ons mensen onbereikbare plek. Integendeel, de pot met goud staat daar waar wij staan. Het goud ligt voor het oprapen. Daarvoor moet het wel eerst even regenen. Maar altijd komt dan ook weer ooit de zon. En als een regenboog zon en regen aan elkaar knoopt, is daar de bevestiging dat het kleurrijke leven doorleeft op alle plekken waar zon en regen elkaar ontmoeten. En het mooie is dat ook zonder zon en regen de kleuren altijd blijven. Zelfs de kleuren die nagenoeg onzichtbaar zijn. En dat is goud waard. Potten vol.

Column live voorgelezen op zaterdag 4 november 2017 in het radioprogramma Wiekentpraot. Muziek vooraf van Ellen ten Damme (‘Het regende zon’) en na de column van Mark Lotterman (‘It ain’t only sorrow that makes one cry’). Column begint op 3:20.

Bang

‘Maar als het tóch waar is?’ Angstig kijkt hij me aan. Onze zoon van elf heeft van een vriendje de onheilstijding gekregen dat een komeet de aarde en al het leven daarop zal gaan vernietigen. Huilend heeft hij me deelgenoot gemaakt van zijn angst. Samen zitten we nu voor de computer en tellen het grote aantal Google-hits, waarin de naam van de komeet automatisch gerelateerd wordt aan de term ‘broodje aap’. Het stelt hem voor dat moment gerust, en ik ben blij dat me dat gelukt is. Een kind hoort niet bang te zijn voor de dood…

Een paar dagen later komt hij met een trillende onderlip van de trap af. De angst blijkt hardnekkig en heeft opnieuw de kop op gestoken. Met name dat gegeven zet me aan het denken. Waar is hij zo bang voor? Nog steeds de komeet? Het onvermijdelijke einde? Of zijn het de gedachten over het verlies van datgene dat hij niet wil verliezen? Wat is er over als iedereen in je omgeving sterft? Dan blijf je alleen achter en wat heb je dan nog? Maakt hij zich ongerust over zijn eigen sterfelijkheid of denkt hij aan de onze? De komeet is ongetwijfeld de aanleiding, maar zit de angst niet veel dieper? Zelf kijk je ook wel eens hoe laat het is op je biologische klok. En dan overtuig je jezelf dat half twaalf nog een heel eind af is van vijf voor twaalf, maar toch. Dingen zijn eindig en onze Mees lijkt dat te voelen. Of vul ik dan teveel in, vraag ik mezelf af. Zit hij er misschien veel aardser in en denkt hij aan de fysieke pijn van zo’n enorme inslag? Wat het ook is, je wil als ouder je kind niet bang zien. Dus probeer ik hem opnieuw gerust te stellen. ‘Je hoeft niet bang te zijn, Mees’… de woorden worden gevolgd door de zakelijke uitleg van het broodje-aap gehalte van de gewraakte komeet. De angst verdwijnt echter niet uit zijn ogen. Ik sla mijn armen om hem heen en ik voel meteen dat in de geborgenheid van die omarming de spanning uit zijn lijf stroomt. ‘Je bent bang hé?’ Mees laat zijn tranen de vrije loop terwijl ik hem vasthoud en stevig tegen me aandruk. Even niks meer zeggen, schiet het als een komeet door mijn hoofd. Kille uitleg maakt plaats voor warm gevoel en dat blijkt veel beter te werken. Het huilen stopt na verloop van tijd en lijkt een bevrijdende werking te hebben gehad. We praten nog wat na en hij gaat weer naar bed. ’s Morgens vertelt hij lekker geslapen te hebben. Gelukkig.

Voor nu. Want hij is een denker. Filosoofje in de dop. Dus zal het zeker een keer opnieuw ter sprake komen. Dat had bijvoorbeeld al gekund bij het onlangs gevonden dode spitsmuisje, dat hij samen met een ander vriendje in onze tuin heeft begraven. We hebben het toen niet over de dood gehad. Misschien omdat mijn opmerking dat ze ‘blij waren met een dode muis’ wat verkeerd getimed was, maar goed. Soms kan je ook met humor een tegen-emotie oproepen is mijn ervaring. Mees en zijn vriendje zullen best wat woorden hebben gewisseld tijdens de ‘begrafenis’. Maar hebben vooral ook gehandeld. Een houten kruisje gemaakt. Een bedje van bloemen gelegd. Emoties gedeeld. Mooi om te zien. En goed om van te leren. Ratio versus emotie. Mannen die van Mars komen en vrouwen van Venus en dat soort dingen. De waardevolle kracht van contrasten. Zonder dood geen leven. Zonder zwart geen wit en zonder geluid geen stilte. Ik word er stil van. Zo stil dat je een muis kunt horen vallen…Op school hebben ze verdraaide spreekwoorden gehad vandaag. ‘Om je dood te lachen, pap’…Hij geniet weer. Lief ventje. Echt waar.